Η ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΓΑΝΥΜΗΔΗΣ «Ιεροπραξία» ή προσωπική επιλογή;

Της  αγιογράφου,  κριτικού  βιβλίου - τέχνης  Μαριλένας  Φωκά  (ΜΑ).

Η ομοφυλοφιλία όπως και η οικογένεια, η φιλία (επίσημη ή ανεπίσημη) και η έχθρα στην αρχαία Ελλάδα ανήκε στους θεσμούς του ιδιωτικού βίου. Αφορούσε στις γυναίκες αλλά κυρίως στους άνδρες. Σχετικά με τις γυναικείες σχέσεις υπάρχουν αναφορές στα ποιήματα της Σαπφούς για το πάθος του έρωτα που εξύμνησε ανάμεσα σε νεαρά κορίτσια. Επίσης, περί του 610. π.Χ.  σε τελετουργικά άσματα όπως τα παρθένεια αναδείχθηκε το φλερτ μεταξύ νεανίδων, κατά τον ιστορικό James Davidson.[1]

Όσον αφορά στους άνδρες η ομοφυλοφιλία δεν ήταν μια στάση που μπορούσε να την υποστηρίξει κανείς ανοικτά καθώς η παραδοχή της συνεπάγετο στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Στον ιδιωτικό βίο της αρχαιότητας υπήρχε και το φαινόμενο της ανδρικής πορνείας που και αυτό ήταν επονείδιστο. Αυτές οι σχέσεις μεταξύ ανδρών απεικονίστηκαν ευρέως στην κεραμική όπως στο μελανόμορφο αγγείο στην εικόνα 1  του 550 π.χ  έκθεμα  στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Το αγγείο απεικονίζει δύο άνδρες, ο ένας σαφώς νεώτερος, να επιδίδονται σε μηριαία συνουσία.

Παράλληλα με αυτήν τη αρνητική στάση η κοινωνία ήταν ανεκτική στις σχέσεις ενός μεγαλύτερου άνδρα που ονομαζόταν εραστής και ενός μικρότερου που καλείτο ερωμένος. Στο Παυσανία αναφέρετε ότι η καλύτερη ηλικία για ένα αγόρι ώστε να το ερωτευθεί κάποιος ήταν η ηλικία που αποκτούσε γένια. Ο Πλάτωνας αναφέρθηκε στο Φαίδρο σε ανάλογες ως σχέσεις «πλατωνικές» που τις παρουσίαζε σαν μια δυνατή εποικοδομητική σχέση που σύναπταν δύο άνδρες με σκοπό την στήριξη του νεότερου από τον μεγαλύτερο για την μύησή του στο κόσμο των ενηλίκων χωρίς σαρκική επαφή . Όταν όμως υπήρχε επαφή, όπως πίστευαν, αυτό δεν επηρέαζε την μετέπειτα ετεροφυλική των εμπλεκομένων  πορεία.

Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Erich Bethe to 1907 καταγράφηκαν έθιμα όπως αναφέρθηκαν από ιεραπόστολους στην Παπούα-Νέα Γουινέα με τους νεανίδες προς μύηση  «να δέχονται  σπέρμα από το στόμα ή τον πρωκτό ως μέρος μιας μυητικής τελετουργίας που θα τους βοηθούσε να ανδρωθούν, να βγάλουν γένια»[2]. Ο Bethe ιχνηλάτησε τις απαρχές της ελληνικής ομοφυλοφιλίας  με παράδειγμα την πρακτική των Δωριέων το 2.000 π. Χ.  που σοδόμιζαν τα αγόρια της φυλής «για να τους μεταγγίσουν αντρική ουσία σε μια ημι-μαγική τελετουργία».

Ο Πλατωνικός, «ανολοκλήρωτος» έρωτας εγκωμιάστηκε και από τον Σωκράτη.  Πολλές φορές οι σχέσεις αυτές ολοκληρώνονταν ειδικά στα στρατοκρατικά πολιτεύματα όπου η ελευθερία των κινήσεων ήταν μικρή και το άγχος αυξημένο. Στους Νόμους όμως μετά την Πολιτεία ο Πλάτωνας εξισώνει τον ομοφυλοφιλικό έρωτα με την αιμομιξία γράφοντας τα πράγματα [αυτά] είναι ενάντια στη φύση, δεν είναι «καθόλου όσια, αλλά θεομίσητα και αισχρά» («μηδαμώς όσια, θεομισή δε και αισχρών αίσχιστα» 8, 838).

Στην Σαντορίνη κοντά σε ιερό ανευρέθηκαν επίσης επιγραφές που αναφέρονταν στην ερωτική πράξη μεταξύ δυο ανδρών του Κρέοντα και του Βαθικλή επικαλούμενοι τον θεό Απόλλωνα για του λόγου το αληθές. Στην Αθήνα,  την εποχή του Πλάτωνα εκδικάστηκε  μια υπόθεση ανθρωποκτονίας με κίνητρο τον έρωτα του καθόλου ευυπόληπτου Σίμωνα και του ενάγοντα, για τον όμορφο Θεόδοτο. Είχαν επίσης θεσπιστεί νόμοι που τιμωρούσαν αυστηρά άνδρες που συγχρωτίζονταν ή παρενοχλούσαν παιδιά.

Το εικαστικό σύμβολο της αρχαιότητας  για το ανδρικό κορμί αποτέλεσε η μορφή του θεού Διονύσιου για τους θεούς  που συνδυάστηκε με την οινοποσία  και  τον ερωτισμό και του ημίθεου Γανυμήδη. Ο Γανυμήδης εξαιτίας της ομορφιάς του αρπάχθηκε από τον Δία κάτι που προκάλεσε τη μήνη της συζύγου του Ήρας :

 Και από τον Εριχθόνιον των Τρώων βασιλέας

ο Τρως γεννήθη και απ' αυτόν τρία λαμπρά βλαστάρια

ο Ίλος, ο Ασσάρακος και ο ισόθεος Γανυμήδης,

που εγεννήθη των θνητών ο πρώτος για το κάλλος,

που τον σηκώσαν οι θεοί για κείνα του τα κάλλη

να ζει μ' αυτούς αθάνατος και κεραστής του Δία.

Γεννά και ο Ίλος τον λαμπρόν Λαομέδοντα […]

(Όμ., Ιλ. Υ 232-237, Μετ. Ι. Πολυλάς)[3]

Ο ίδιος εισήλθε ως σύμβολο στον ναό του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη και αποτυπώθηκε σε χριστιανικά βιβλία ως «υπόδειγμά ηθικής». Ο Γανυμήδης  αποδομήθηκε  από τον Ρέπραντ στην εικόνα 2 καθώς τον αποτύπωσε κατά την διάρκεια της αρπαγής του συρόμενο και θρηνώντα  μη δυνάμενο να συγκρατήσει τα ούρα του! Προσωπική επιλογή, ιεροτελεστία μύησης στην ενήλικη ζωή, με πνευματική ή σωματική επαφή η ομοφυλοφιλία  ήταν ένας σημαντικός θεσμός στην αρχαιότητα που αποτέλεσε σημαντική ενότητα στην θεματολογία της τέχνης και των γραμμάτων.

---

[1] Lifo: Αρχαιολογία και ιστορία, Μια ομιλία του James Davinson.

[2] Lifo: Αρχαιολογία και ιστορία, Μια ομιλία του James Davinson.

[2]

[3] Δ.Μήττα. Μορφές και θέματα της Αρχαίας Ελληνική Μυθολγίας στο Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα